Bước vào hành trình tu tâm
Tôi thể ngộ rằng, muốn tu luyện tiến bộ nhanh, nên đi qua hai bước: trước là nhận thức, sau là thực hành.
I. Nhận thức
Con người, do chịu ảnh hưởng của tư tưởng hậu thiên — ngày nay thường gọi là “bị lập trình” — đã hình thành vô số quan niệm mang tính vị tư. Chính những quan niệm ấy khiến ta không thể thấy thế giới như nó vốn là. Ví như, nếu ta chịu ảnh hưởng bởi hai câu thơ của Nguyễn Công Trứ:
“Kiếp sau xin chớ là người/Làm cây thông đứng giữa đời mà reo…”
thì ta sẽ cho rằng cây thông to, thẳng, mọc trên đỉnh đồi hay lưng chừng núi là đẹp. Nhưng nếu ta đang tìm cây thông để trang trí lễ Noel, thì một cây nhỏ, tán tròn, dáng cong mềm lại là đẹp. Cùng một sự vật, nhưng cái nhìn đã thay đổi theo tâm của mình.
Thêm một ví dụ khác: cùng một trận mưa, người nông dân vui mừng vì ruộng được tưới, còn người đang du lịch lại thấy phiền. Mưa vẫn chỉ là mưa — chỉ có tâm con người là khác.
Nguyễn Du viết đúng là nhà tâm lý học đại tài khi tòm gọn bằng một câu: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”
Cũng như vậy, khi ai đó giúp đỡ, thuận với ý ta, ta cho là “người tốt”; còn khi họ cản trở, nghịch ý, ta cho là “người xấu”. Nhưng “tốt – xấu” mà ta đánh giá chưa chắc là bản tính của họ; đó chỉ là sự phóng chiếu ước muốn và quan niệm chủ quan của ta lên người khác, rồi từ đó ta phán xét theo cái nhìn của mình.
Kỳ thực, ta chưa nhìn thấy sự vật “như nó đang là” — điều mà Đạo Phật gọi là “như như”, hay theo cách nói hiện nay là see it as it is.
Người tu tâm, trước hết, phải có nhận thức ấy: Nhìn mọi vật như nó đang là.
Khi có thể nhìn như vậy, ta sẽ không còn phán xét, không tranh đúng – sai. Tâm sẽ khởi lên lòng từ bi đối với vạn sự vạn vật, đối với tất cả mọi người.
Gặp bất cứ can nhiễu nào, ta đều hướng nội tìm, thay vì oán trách hay chống đối với bên ngoài. Chỉ khi đó, tâm mới có thể an nhiên bất động, như mặt hồ thu phẳng lặng — đàn chim bay qua, gợn sóng chỉ thoáng hiện rồi tan, không còn bóng hình nào vương lại.
Khi vọng niệm dần lắng xuống, tâm trở nên sáng tỏ — đó chính là tâm Phật.
Mỗi con đường tu đều khởi đầu từ một cái thấy. Nếu cái thấy chưa rõ, tu hành dễ lạc hướng.Nếu nhận thức chưa đúng, càng tinh tấn càng xa Đạo.
Cho nên, tu trước hết là tu nhận thức, tu cái “thấy” trong tâm.
Con người sống trong thế giới hình tướng, bị bao phủ bởi lớp lớp quan niệm, thói quen và ký ức. Từ khi mở mắt chào đời, ta đã được dạy phải “trở thành” — trở thành con ngoan, trò giỏi, người thành công, người có giá trị. Dần dần, ta tin rằng giá trị của mình nằm ở bên ngoài, trong ánh mắt, trong đánh giá của người khác.
Thế là, ta bắt đầu sống bằng phóng chiếu. Thế giới không còn là cái đang là, mà trở thành tấm gương cho cái tôi soi bóng mình. Ta không còn nhìn thấy thực tại — chỉ còn thấy phiên bản của thực tại trong ý niệm.
Khi một người mỉm cười, ta không thấy nụ cười ấy, mà chỉ thấy cảm giác “họ thích ta”. Khi một người im lặng, ta không nghe sự im lặng ấy, mà nghe tiếng phán xét trong tâm: “họ chê ta”. Và thế là, ta sống không trong thực tại, mà trong tâm tưởng.
Đức Phật gọi đó là vọng tâm — tâm luôn phóng chiếu, luôn gán nhãn, luôn diễn giải, nên không bao giờ thấy được “như như”.
Như như là gì? Là thấy mọi thứ như nó đang là, không thêm, không bớt. Nhìn một bông hoa, chỉ là hoa. Nghe tiếng chim hót, chỉ là tiếng chim. Không so sánh, không mong cầu, không phán xét.
Khi tâm không chen vào giữa ta và cảnh, thế giới liền hiển lộ trong sự tinh khôi ban đầu của nó.
Nhưng để thấy được “như như”, người tu cần nhận ra một điều sâu hơn: Cái đang nhìn cũng không thật. Cái “ta” đang phán xét, đang phân biệt, cũng chỉ là một làn sóng khởi lên trong biển tâm. Nếu chỉ cố “nhìn cho đúng” mà chưa thấy được người đang nhìn, thì vẫn là vọng.
Vì thế, tu nhận thức không phải chỉ là mở rộng hiểu biết, mà là tỉnh ra khỏi chính kẻ đang hiểu biết ấy.
Khi bắt đầu nhận ra điều đó, ta mới hiểu vì sao trong tu luyện, mọi pháp đều dạy “hướng nội tìm”.
Bởi hướng ra ngoài là thấy lỗi người, thấy bất công, thấy tổn thương. Hướng vào trong là thấy chính tâm mình đang động, đang khởi niệm, đang dao động theo cảnh. Mỗi lần hướng nội là một lần quay về, và mỗi lần quay về là một bước ra khỏi vọng tưởng.
Thế giới bên ngoài, kỳ thực, chỉ là sân khấu phản chiếu nội tâm. Nếu trong tâm có giận, ta sẽ gặp cảnh khiến ta giận; nếu có oán, ta sẽ gặp người khiến ta oán. Mỗi nghịch cảnh, mỗi người đến trong đời, đều là tấm gương soi nghiệp — để ta nhìn thấy những phần trong tâm ta vẫn còn vẩn đục — còn sân, si, chấp, oán, tham, hay bất thiện niệm — tức là những phần chưa được tịnh hóa, chưa sáng tỏ, chưa hợp nhất với bản tâm thanh khiết.
Nhận thức đúng là biết rằng: mọi sự đến đều để ta tu, không phải để oán hay tránh.
Khi ai đó khiến ta đau, đó là cơ hội để thấy phần dễ tổn thương trong mình. Khi ai đó xúc phạm ta, đó là lúc để thấy phần vẫn còn cần người khác công nhận. Chỉ khi nhận ra vậy, ta mới không bị kéo vào vòng xoáy phản ứng.
Khi không phản ứng, tâm bắt đầu lắng, và Đạo bắt đầu hiển lộ.
Người xưa nói: “Tâm an vạn sự an. Tâm bình thế giới bình”
Không phải cảnh giới thay đổi, mà là cách ta nhìn cảnh giới đã thay đổi.Khi tâm sáng, thế gian vốn vẫn thế — nhưng tâm ta đã khác. Không còn đúng – sai, tốt – xấu, thắng – bại; chỉ còn sự vận hành nhiệm mầu của Pháp, trong đó ta là kẻ đang học hỏi, chứ không còn là người phán xét nữa.
Người tu tâm, vì vậy, không vội sửa người, mà lặng lẽ sửa mình. Không tìm cách thay đổi thế gian, mà học cách thấy thế gian bằng con mắt không còn bị lập trình.
Khi cái thấy dần sáng tỏ, người tu tự nhiên khởi lòng từ bi. Bởi khi ta thấy rõ rằng ai cũng đang bị quan niệm chi phối, ai cũng đang khổ vì cái tôi, thì ta không còn muốn trách hay tranh đấu với họ nữa. Ta chỉ muốn thương — thương những linh hồn u mê.
Nhận thức ấy là chiếc chìa khóa ra quá trình tu tâm. Không có nó, ta chỉ đang cố gắng “sống tốt” trong sự đui mù của bản ngã; có nó, ta bắt đầu sống trong ánh sáng của Tâm.
Từ Nhận thức đến Thực hành là một hành trình dài —từ thấy đến sống, từ hiểu đến là.
Nhận thức là tỉnh ra khỏi vọng tưởng; Thực hành là giữ tỉnh thức trong mọi hoàn cảnh. Nhận thức là thấy đường; Thực hành là đi trên đường.
Dạ cám ơn bài viết của chú.
ReplyDelete