Nikita Khrushchev (1894-1971)
Anna Анна Plotnikova
Phạm Nguyên Trường dịch
Nhân kỉ niệm 60 năm ngày Nikita Khrushchev đọc báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó”
Xin mời đọc thêm: Về Tệ sùng bái cá nhân và những hậu quả của nó.
Ngày 25 tháng 2 năm nay là kỉ niệm lần thứ 60 ngày Nikita Khrushchev trình bày trước Đại hội XX Đảng Cộng sản Liên Xô báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó”. Bản báo cáo này đã liệt kê những tội ác của chế độ Stalin, nhưng đánh giá những tội ác này thì lại được thực hiện từ quan điểm của ý thức hệ cộng sản: “Những sự kiện này cùng nhiều sự kiện tương tự khác chứng tỏ mọi chuẩn mực nhằm giải quyết vấn đề một cách đúng đắn của Đảng đã bị xóa bỏ; tất cả đều tùy thuộc vào sự chuyên quyền của một cá nhân”.
Việc minh oan cho các tù nhân chính trị đã bắt đầu ngay sau khi Stalin chết, nhưng đến năm 1956 mới chỉ có khoảng 10 ngàn người đã trở về từ các GULAG. Sau Đại hội XX quá trình này diễn ra nhanh hơn và đến cuối mùa hè năm 1956 đã có mấy triệu người được thả khỏi các trại tập trung và nơi lưu đầy.
Quá trình tố cáo tệ sùng bái cá nhân Stalin vẫn tiếp tục sau Đại hội XXII của Cộng sản Liên Xô, được tổ chức tháng 10 năm 1961. Xác của Stalin được mang ra khỏi Lăng, những thành phố và đường phố mang tên ông ta bị đổi, nhiều tượng đài bọ đập bỏ.
Nhưng từ đầu những năm 1970 trong các bộ phim Liên Xô hình ảnh Stalin bắt đầu xuất hiện trở lại trong bối cảnh tích cực. Nửa sau những năm 1980 xu hướng này đã thay đổi, trong làn sóng của “glasnost” của Gorbachev ở Liên Xô, một số cuốn tiểu thuyết và phim thời sự tài liệu đã giải ảo Stalin, coi ông ta là nhà lãnh đạo nhà nước đã tiến hành những vụ đàn áp hàng loạt với chính nhân dân nước mình và không còn coi ông ta là “chiến lược gia thiên tài” trong chiến tranh nữa.
Giai đoạn phục hồi Stalin và chủ nghĩa Stalin bắt đầu ngay sau khi Vladimir Putin nắm được quyền lực. Chính sách này đã có kết quả: theo cuộc thăm dò do Trung tâm Nevada thực hiện tháng 3 năm 2015 thì 45% người Nga cho rằng có thể biện minh được cho những vụ đàn áp của Stalin và 24% cho rằng ông ta chết là “mất một lãnh tụ và người thày vĩ đại”.
Ngay trước ngày kỷ niệm lần thứ 60 năm bài phát biểu của Khrushchev tại Đại hội XX của Đảng cộng sản Liên Xô người ta đã đưa vào Viện bảo tàng quân sự-lịch sử khu vực Pskov bức tượng bán thân của Josef Stalin. Trước đó, người ta cũng đã dựng tượng Stalin ở Bắc Ossetia, ở Penza, Chita và Tambov. Ở St. Petersburg, một bức tượng bán thân của Stalin, do những người ủng hộ ông ta đặt trước mặt tiền tòa nhà đã bị rỡ bỏ sau vài giờ.
Phóng viên đài Voice of America đã đề nghị các chuyên gia Nga trả lời câu hỏi, vì sao những cố gắng nhằm phi Stalin hóa ở Nga không được thực hiện cho tới cùng.
“Chúng ta chưa trưởng thành tới mức có thể trở thành những người tự do”
Sử gia Nikita Petrov nhận xét rằng trong giai đoạn Khrushchev đọc báo cáo thì đây là mạc khải, vì trước đó không ai dám công khai chỉ trích Stalin. Nhưng mặt khác, báo cáo “không phải là xu hướng mới trong chính sách của Liên Xô mà là củng cố những thứ đã có”. Ngoài ra, Nikita Petrov nhắc chúng ta: “Đất nước đã biết rằng dưới thời Stalin nhiều người vô tội đã phải đau khổ, rằng những vụ đàn áp hàng loạt động chạm tới rất nhiều người, trong đó có cả những nhà lãnh đạo cao cấp của đảng và nhà nước”.
Ngoài ra, tháng 2 năm 1956, tức là khi diễn ra Đại hội XX cũng đã bắt đầu quá trình phục hồi cho những người bị đàn áp và tên tuổi các tác giả trước đây bị cấm cũng đã xuất hiện trở lại. “Và phải giải thích chuyện này theo cách nào đó” – vị phó chủ tịch hội đồng quản trị tổ chức có tên là “Tưởng niệm” nói tiếp.
Nikita Petrov cho rằng nỗ lực được thực hiện trong giai đoạn giữa những năm 1950 “nhằm phi Stalin từ trên xuống” là yêu cầu của thời đại, bởi vì “không có người nào trong số các thành viên của ban lãnh đạo Liên Xô, kể cả trong Chủ tịch đoàn Ủy ban Trung ương, là không sẵn sàng tiếp tục những hành động tàn ác thời Stalin”. Cùng với sự nới lỏng ở bên trong, chính sách đối ngoại cũng có thay đổi, trong đó có việc rút quân khỏi nước Áo và bình thường hóa quan hệ với Nam Tư. “Đây là một bước tiến về phía chính sách mới, giảm căng thẳng quốc tế và, theo nghĩa nào đó thì báo cáo của Khrushchev là khẳng định quan đểm này”, chuyên gia này nghĩ như thế.
Đồng thời, Nikita Petrov không đồng tình với quan điểm của một số sử gia Nga khi họ cho rằng Đại hội XX đã khởi đầu của sự cáo chung của Liên Xô. “Ngược lại, báo cáo của Khrushchev làm cho Liên Xô sống dai hơn, vì hệ thống đã trở nên nhân đạo hơn, và, ngoài ra, làm cho những khu vực ngoại vi yên lòng” – sử gia này nói.
Đồng thời Petrov cũng nhấn mạnh rằng báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” chưa nói hết sự thật về Stalin. “Nhiệm vụ của Khrushchev là thuyết phục thế giới cũng như nhân dân Liên Xô rằng tệ sùng bái cá nhân Stalin không làm lay chuyển bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa. Và người ta đã bám vào luận điểm này cho đến tận ngày tàn của Liên Xô. Ngay cả dưới thời Gorbachev, khi diễn ra làn sóng tiếp theo trong việc lật lại các tài liệu lịch sử và những câu chuyện về quá khứ, thì hóa ra là người ta vẫn sợ, không dám nói toàn bộ sự thật về qui mô của những vự đàn áp (các nhà lãnh đạo Liên Xô – ghi chú của tác giả bài viết). Và không chỉ đơn giản là cái gọi là “Đội cận vệ của Lenin” đã trở thành nạn nhân của Stalin – Đảng không bao giờ tha thứ cho Stalin chuyện đó – mà bản chất độc ác, súc sinh bên trong chế độ Xô Viết đã phỉ báng các công dân của mình dựa vào thành phần giai cấp-xã hội”.
Sau năm 1991 nhiều tài liệu thể hiện qui mô của vụ khủng bổ do Stalin tiến hành đã được xuất bản. Cuối thời Dmitri Mevedev làm tổng thống đã từng có đề xuất công khai hóa tất cả các tài liệu lưu trữ. “Và thế là xuất hiện sự chống cự của những tổ chức giữ những tài liệu của cơ quan an ninh – NKVD (Dân Ủy nội vụ), Cục chính trị quốc gia (OGPU). Nhiều tài liệu vẫn còn nằm trong vòng bí mật, đấy là chuyện rất không bình thường, kể cả nếu xét từ quan điểm luật pháp của nước Nga hiện nay. Thời hạn giữ bí mật hiện nay là ba mươi năm”, Nikita Petrov nói.
Rồi ông kết luận: “Hóa ra những người cầm quyền ở Nga hiện nay đã quen với những phương pháp kiểm soát độc tài thời Xô Viết đến mức coi chúng là phổ quát. Không tự do dân chủ, không công khai, không tự quản mà là “quyền lực cứng nhắc từ trên xuống” như người ta bắt đầu nói từ những năm 2000. Vì vậy mà chính phủ hiện nay không quan tâm tới quá trình phi Stalin hóa và nói chung là không quan tâm tới việc xem xét một cách trung thực những tội ác của chế độ Liên Xô. Còn hiện nay chúng ta thấy chính sách của nhà nước cũng dựa trên lừa dối hay bạo lực. Nghĩa là chúng ta chưa đủ trưởng thành để trở thành những người tự do và nhà nước dân chủ. Và sự chậm trễ này mang tính hệ thống. Tính chính danh của chính quyền Nga hiện nay là từ thời Xô Viết. Và dĩ nhiên đáng lẽ là phải đoạn tuyệt với nó ngay từ đầu những năm 1990”, sử gia Nikita Petrov khẳng định.
Ở địa phương vẫn còn những “Stalin con”
Chủ tịch quĩ bảo vệ công khai hóa Alexei Simonov nhớ lại phản ứng của người thân về báo cáo của Khrushchev như sau: “Tâm trạng của mẹ thay đổi hẳn, cuối cùng tôi đã biết được bí mật của gia đình, bác gái tôi, tức là chị cả của mẹ tôi không phải đi công tác dài hạn mà là đang cải tạo ở Vorkut”. Rồi ông nói thêm rằng sau này ông mới đọc báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó”.
Nói chung, theo Simonov, quá trình phi Stalin hóa ở Nga không chỉ không được làm đến cùng mà đơn giản là đã thất bại. “Bởi vì phi Stalin hóa trước hết liên quan đến những người đã làm những việc như thế. Nhưng vì ý tưởng thay đổi xuất phát từ những người này, mà họ đã quá sợ cho cuộc sống trước đây, họ sẵn sàng và kiên quyết tiến hành phi Stalin hóa, nhưng vẫn là những Stalin tí hon” - chủ tịch quĩ ủng hộ công khai hóa nói.
Và ông kết luận rằng để thực hiện trọn vẹn quá trình phi Stalin hóa thì điều là cần thiết là người dân không chỉ cảm thấy mình là người tự do hoàn toàn mà còn có thể so sánh cuộc sống của mình với cách sống của những dân tộc khác. “Có so sánh mới biết và đa số người Nga không có khả năng so sánh. Những người Tháng Chạp (những người khởi nghĩa chống lại Sa Hoàng năm 1925 – ND) ở đâu ra? Tại sao năm 1946 một lần nữa Stalin lại cắm sừng cừu vào đầu những sĩ quan đã giành được chiến thắng (ý nói chiến thắng trong Thế chiến II – ND)? Bởi vì đây là một số ít người đã nhìn thấy cuộc sống ở nước ngoài và hiểu rằng đời sống trong đế chế Liên Xô không tốt như người muốn miêu tả” - Alexei Simonov nhận xét.
“Stalin không có tương lai, nhưng người ta lại cần công cụ của ông ta”
Nhà hoạt động nhân quyền và từng là tù nhân chính trị dưới thời Xô Viết, Alexander Podrabinek, nói rằng báo cáo của Khrushchev tại Đại hội XX Đảng cộng sản Liên Xô và nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Liên Xô ngày 30 tháng 6 năm 1956 “Về những biện pháp khắc phục tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” đã đưa ra khuôn khổ mang tính ý thức hệ cho việc chỉ trích chủ nghĩa Stalin, chứ không phải là chỉ trích chủ nghĩa xã hội. “Bản báo cáo về việc hạ bệ chủ nghĩa Stalin được giới trí thức Liên Xô coi - giới này tin vào “tan băng” – như hiện tượng lớn hơn là nó vốn là. Nghĩa là, Khrushchev phê phán Stalin nhưng dân chúng lại nghĩ rằng ông ta phê phán sự mất tự do, vi phạm nhân quyền, đàn áp, và nhiều hiện tượng trong lịch sử (Liên Xô – tác giả)” - Podrabinek nói.
Trên thực tế, báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” chủ yếu là đánh giá một cách tiêu cực cái gọi là “Những vụ án ở Moskva’ trong các năm 1936- 1938, khi những nhà lãnh đạo quan trọng của Đảng và gia đình họ bị đàn áp. Nhưng nó không nói tới vụ “khủng bố đỏ”, cũng không nói tới quá trình tập thể hóa hoặc hoạt động của “các đội trừ gian” trong Thế chiến II, cũng không nói về hoàn cảnh của những người từng bị bắt làm tù binh, và nhiều tội ác khác của chế độ Xô Viết.
“Tôi còn nhớ những ấn tượng đầu tiên của tuổi thơ trong những năm đầu 1960, khi mọi người tưởng rằng báo cáo tại Đại hội XX chỉ là bước đầu tiên, rằng sẽ bắt đầu giai đoạn tố cáo thực sự hệ thống đó. Nhưng đấy chỉ là ảo tưởng và chẳng bao lâu sau đã chị chính Khrushchev xua tan và sau khi ông ta ra đi thì lại bị bộ máy của Brezhnev và toàn bộ lịch sử Liên Xô - mà tất cả chúng ta đều biết – xóa bỏ” – Podrabinek nói.
Theo Podrabinek, quá trình phi Stalin hóa của Khrushchev “không nhắm tới mục tiêu cao hơn: lên án của chủ nghĩa xã hội. Và hiện nay chính quyền không nghĩ rằng cần phải chỉ trích nó vì theo tôi hiểu, người ta đang tính đến việc quay trở lại với những giá trị của chế độ Xô Viết”, - nhà hoạt động nhân quyền này nói.
Đồng thời, Alexander Podrabinek cũng nhấn mạnh rằng không phải chính quyền mà công dân nên tiến hành quá trình phi Stalin hóa, và rộng hơn – phi cộng sản hóa. “Chí ít thì xã hội cũng cần chuẩn bị nền tảng cho những quyết định quan trọng về mặt pháp lý đối với vấn đề này. Và bầu không khí tự do sẽ rất có lợi cho công việc này. Nhưng, đáng tiếc là vấn đề không được giải quyết trong một vài tháng và ngay cả nhiều năm, phải là quá trình dài hơi hơn thì mới có thể phi cộng sản hóa được nước Nga. Nhưng chuyện này đã không xảy ra. Giai đoạn tự do trong những năm 1990 là quá ngắn, sau đó thì bắt đầu quay lại như cũ” - ông nói.
Tổng kết lại, Alexander Podrabinek nói: “Tôi nghĩ rằng Stalin và chủ nghĩa cộng sản không có tương lai. Nhưng tôi nghĩ rằng chính quyền Nga hiện nay đang cần những công cụ được sử dụng, cả trong những năm tồi tệ nhất dưới thời Stalin, và đang được sử dụng thành công không ít thì nhiều. Hầu như ngày nào chúng ta cũng thấy bằng chứng về sự quay lại của những vụ đàn áp chính trị, đấy là khi người ta bị kết án vì những lời vu khống hay những lời phát biểu trên mạng Internet, theo điều 282 “kích động sự bất hòa trong xã hội”.v..v. Tức là điều 58 thời kì Stalin, còn điều 70 và 190 của những giai đoạn sau này cũng không mất mà được thay bằng những điều khác của bộ Luật hình sự, nếu cần thì vụ đàn áp chính trị nào cũng có thể gán ghép được hết. Do đó, dự đoán của tôi là khá đen tối, bởi vì tất nhiên có thể nói rằng tất cả chúng ta đều hi vọng rằng tự do và dân chủ sẽ đơm hoa kết trái, nhưng hiện nay chúng ta đang thấy chuyển động theo hướng ngược lại”, - Alexander Podrabinek kết luận.
Ngày 25 tháng 2 năm nay là kỉ niệm lần thứ 60 ngày Nikita Khrushchev trình bày trước Đại hội XX Đảng Cộng sản Liên Xô báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó”. Bản báo cáo này đã liệt kê những tội ác của chế độ Stalin, nhưng đánh giá những tội ác này thì lại được thực hiện từ quan điểm của ý thức hệ cộng sản: “Những sự kiện này cùng nhiều sự kiện tương tự khác chứng tỏ mọi chuẩn mực nhằm giải quyết vấn đề một cách đúng đắn của Đảng đã bị xóa bỏ; tất cả đều tùy thuộc vào sự chuyên quyền của một cá nhân”.
Việc minh oan cho các tù nhân chính trị đã bắt đầu ngay sau khi Stalin chết, nhưng đến năm 1956 mới chỉ có khoảng 10 ngàn người đã trở về từ các GULAG. Sau Đại hội XX quá trình này diễn ra nhanh hơn và đến cuối mùa hè năm 1956 đã có mấy triệu người được thả khỏi các trại tập trung và nơi lưu đầy.
Quá trình tố cáo tệ sùng bái cá nhân Stalin vẫn tiếp tục sau Đại hội XXII của Cộng sản Liên Xô, được tổ chức tháng 10 năm 1961. Xác của Stalin được mang ra khỏi Lăng, những thành phố và đường phố mang tên ông ta bị đổi, nhiều tượng đài bọ đập bỏ.
Nhưng từ đầu những năm 1970 trong các bộ phim Liên Xô hình ảnh Stalin bắt đầu xuất hiện trở lại trong bối cảnh tích cực. Nửa sau những năm 1980 xu hướng này đã thay đổi, trong làn sóng của “glasnost” của Gorbachev ở Liên Xô, một số cuốn tiểu thuyết và phim thời sự tài liệu đã giải ảo Stalin, coi ông ta là nhà lãnh đạo nhà nước đã tiến hành những vụ đàn áp hàng loạt với chính nhân dân nước mình và không còn coi ông ta là “chiến lược gia thiên tài” trong chiến tranh nữa.
Giai đoạn phục hồi Stalin và chủ nghĩa Stalin bắt đầu ngay sau khi Vladimir Putin nắm được quyền lực. Chính sách này đã có kết quả: theo cuộc thăm dò do Trung tâm Nevada thực hiện tháng 3 năm 2015 thì 45% người Nga cho rằng có thể biện minh được cho những vụ đàn áp của Stalin và 24% cho rằng ông ta chết là “mất một lãnh tụ và người thày vĩ đại”.
Ngay trước ngày kỷ niệm lần thứ 60 năm bài phát biểu của Khrushchev tại Đại hội XX của Đảng cộng sản Liên Xô người ta đã đưa vào Viện bảo tàng quân sự-lịch sử khu vực Pskov bức tượng bán thân của Josef Stalin. Trước đó, người ta cũng đã dựng tượng Stalin ở Bắc Ossetia, ở Penza, Chita và Tambov. Ở St. Petersburg, một bức tượng bán thân của Stalin, do những người ủng hộ ông ta đặt trước mặt tiền tòa nhà đã bị rỡ bỏ sau vài giờ.
Phóng viên đài Voice of America đã đề nghị các chuyên gia Nga trả lời câu hỏi, vì sao những cố gắng nhằm phi Stalin hóa ở Nga không được thực hiện cho tới cùng.
“Chúng ta chưa trưởng thành tới mức có thể trở thành những người tự do”
Sử gia Nikita Petrov nhận xét rằng trong giai đoạn Khrushchev đọc báo cáo thì đây là mạc khải, vì trước đó không ai dám công khai chỉ trích Stalin. Nhưng mặt khác, báo cáo “không phải là xu hướng mới trong chính sách của Liên Xô mà là củng cố những thứ đã có”. Ngoài ra, Nikita Petrov nhắc chúng ta: “Đất nước đã biết rằng dưới thời Stalin nhiều người vô tội đã phải đau khổ, rằng những vụ đàn áp hàng loạt động chạm tới rất nhiều người, trong đó có cả những nhà lãnh đạo cao cấp của đảng và nhà nước”.
Ngoài ra, tháng 2 năm 1956, tức là khi diễn ra Đại hội XX cũng đã bắt đầu quá trình phục hồi cho những người bị đàn áp và tên tuổi các tác giả trước đây bị cấm cũng đã xuất hiện trở lại. “Và phải giải thích chuyện này theo cách nào đó” – vị phó chủ tịch hội đồng quản trị tổ chức có tên là “Tưởng niệm” nói tiếp.
Nikita Petrov cho rằng nỗ lực được thực hiện trong giai đoạn giữa những năm 1950 “nhằm phi Stalin từ trên xuống” là yêu cầu của thời đại, bởi vì “không có người nào trong số các thành viên của ban lãnh đạo Liên Xô, kể cả trong Chủ tịch đoàn Ủy ban Trung ương, là không sẵn sàng tiếp tục những hành động tàn ác thời Stalin”. Cùng với sự nới lỏng ở bên trong, chính sách đối ngoại cũng có thay đổi, trong đó có việc rút quân khỏi nước Áo và bình thường hóa quan hệ với Nam Tư. “Đây là một bước tiến về phía chính sách mới, giảm căng thẳng quốc tế và, theo nghĩa nào đó thì báo cáo của Khrushchev là khẳng định quan đểm này”, chuyên gia này nghĩ như thế.
Đồng thời, Nikita Petrov không đồng tình với quan điểm của một số sử gia Nga khi họ cho rằng Đại hội XX đã khởi đầu của sự cáo chung của Liên Xô. “Ngược lại, báo cáo của Khrushchev làm cho Liên Xô sống dai hơn, vì hệ thống đã trở nên nhân đạo hơn, và, ngoài ra, làm cho những khu vực ngoại vi yên lòng” – sử gia này nói.
Đồng thời Petrov cũng nhấn mạnh rằng báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” chưa nói hết sự thật về Stalin. “Nhiệm vụ của Khrushchev là thuyết phục thế giới cũng như nhân dân Liên Xô rằng tệ sùng bái cá nhân Stalin không làm lay chuyển bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa. Và người ta đã bám vào luận điểm này cho đến tận ngày tàn của Liên Xô. Ngay cả dưới thời Gorbachev, khi diễn ra làn sóng tiếp theo trong việc lật lại các tài liệu lịch sử và những câu chuyện về quá khứ, thì hóa ra là người ta vẫn sợ, không dám nói toàn bộ sự thật về qui mô của những vự đàn áp (các nhà lãnh đạo Liên Xô – ghi chú của tác giả bài viết). Và không chỉ đơn giản là cái gọi là “Đội cận vệ của Lenin” đã trở thành nạn nhân của Stalin – Đảng không bao giờ tha thứ cho Stalin chuyện đó – mà bản chất độc ác, súc sinh bên trong chế độ Xô Viết đã phỉ báng các công dân của mình dựa vào thành phần giai cấp-xã hội”.
Sau năm 1991 nhiều tài liệu thể hiện qui mô của vụ khủng bổ do Stalin tiến hành đã được xuất bản. Cuối thời Dmitri Mevedev làm tổng thống đã từng có đề xuất công khai hóa tất cả các tài liệu lưu trữ. “Và thế là xuất hiện sự chống cự của những tổ chức giữ những tài liệu của cơ quan an ninh – NKVD (Dân Ủy nội vụ), Cục chính trị quốc gia (OGPU). Nhiều tài liệu vẫn còn nằm trong vòng bí mật, đấy là chuyện rất không bình thường, kể cả nếu xét từ quan điểm luật pháp của nước Nga hiện nay. Thời hạn giữ bí mật hiện nay là ba mươi năm”, Nikita Petrov nói.
Rồi ông kết luận: “Hóa ra những người cầm quyền ở Nga hiện nay đã quen với những phương pháp kiểm soát độc tài thời Xô Viết đến mức coi chúng là phổ quát. Không tự do dân chủ, không công khai, không tự quản mà là “quyền lực cứng nhắc từ trên xuống” như người ta bắt đầu nói từ những năm 2000. Vì vậy mà chính phủ hiện nay không quan tâm tới quá trình phi Stalin hóa và nói chung là không quan tâm tới việc xem xét một cách trung thực những tội ác của chế độ Liên Xô. Còn hiện nay chúng ta thấy chính sách của nhà nước cũng dựa trên lừa dối hay bạo lực. Nghĩa là chúng ta chưa đủ trưởng thành để trở thành những người tự do và nhà nước dân chủ. Và sự chậm trễ này mang tính hệ thống. Tính chính danh của chính quyền Nga hiện nay là từ thời Xô Viết. Và dĩ nhiên đáng lẽ là phải đoạn tuyệt với nó ngay từ đầu những năm 1990”, sử gia Nikita Petrov khẳng định.
Ở địa phương vẫn còn những “Stalin con”
Chủ tịch quĩ bảo vệ công khai hóa Alexei Simonov nhớ lại phản ứng của người thân về báo cáo của Khrushchev như sau: “Tâm trạng của mẹ thay đổi hẳn, cuối cùng tôi đã biết được bí mật của gia đình, bác gái tôi, tức là chị cả của mẹ tôi không phải đi công tác dài hạn mà là đang cải tạo ở Vorkut”. Rồi ông nói thêm rằng sau này ông mới đọc báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó”.
Nói chung, theo Simonov, quá trình phi Stalin hóa ở Nga không chỉ không được làm đến cùng mà đơn giản là đã thất bại. “Bởi vì phi Stalin hóa trước hết liên quan đến những người đã làm những việc như thế. Nhưng vì ý tưởng thay đổi xuất phát từ những người này, mà họ đã quá sợ cho cuộc sống trước đây, họ sẵn sàng và kiên quyết tiến hành phi Stalin hóa, nhưng vẫn là những Stalin tí hon” - chủ tịch quĩ ủng hộ công khai hóa nói.
Và ông kết luận rằng để thực hiện trọn vẹn quá trình phi Stalin hóa thì điều là cần thiết là người dân không chỉ cảm thấy mình là người tự do hoàn toàn mà còn có thể so sánh cuộc sống của mình với cách sống của những dân tộc khác. “Có so sánh mới biết và đa số người Nga không có khả năng so sánh. Những người Tháng Chạp (những người khởi nghĩa chống lại Sa Hoàng năm 1925 – ND) ở đâu ra? Tại sao năm 1946 một lần nữa Stalin lại cắm sừng cừu vào đầu những sĩ quan đã giành được chiến thắng (ý nói chiến thắng trong Thế chiến II – ND)? Bởi vì đây là một số ít người đã nhìn thấy cuộc sống ở nước ngoài và hiểu rằng đời sống trong đế chế Liên Xô không tốt như người muốn miêu tả” - Alexei Simonov nhận xét.
“Stalin không có tương lai, nhưng người ta lại cần công cụ của ông ta”
Nhà hoạt động nhân quyền và từng là tù nhân chính trị dưới thời Xô Viết, Alexander Podrabinek, nói rằng báo cáo của Khrushchev tại Đại hội XX Đảng cộng sản Liên Xô và nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Liên Xô ngày 30 tháng 6 năm 1956 “Về những biện pháp khắc phục tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” đã đưa ra khuôn khổ mang tính ý thức hệ cho việc chỉ trích chủ nghĩa Stalin, chứ không phải là chỉ trích chủ nghĩa xã hội. “Bản báo cáo về việc hạ bệ chủ nghĩa Stalin được giới trí thức Liên Xô coi - giới này tin vào “tan băng” – như hiện tượng lớn hơn là nó vốn là. Nghĩa là, Khrushchev phê phán Stalin nhưng dân chúng lại nghĩ rằng ông ta phê phán sự mất tự do, vi phạm nhân quyền, đàn áp, và nhiều hiện tượng trong lịch sử (Liên Xô – tác giả)” - Podrabinek nói.
Trên thực tế, báo cáo “Về tệ sùng bái cá nhân và hậu quả của nó” chủ yếu là đánh giá một cách tiêu cực cái gọi là “Những vụ án ở Moskva’ trong các năm 1936- 1938, khi những nhà lãnh đạo quan trọng của Đảng và gia đình họ bị đàn áp. Nhưng nó không nói tới vụ “khủng bố đỏ”, cũng không nói tới quá trình tập thể hóa hoặc hoạt động của “các đội trừ gian” trong Thế chiến II, cũng không nói về hoàn cảnh của những người từng bị bắt làm tù binh, và nhiều tội ác khác của chế độ Xô Viết.
“Tôi còn nhớ những ấn tượng đầu tiên của tuổi thơ trong những năm đầu 1960, khi mọi người tưởng rằng báo cáo tại Đại hội XX chỉ là bước đầu tiên, rằng sẽ bắt đầu giai đoạn tố cáo thực sự hệ thống đó. Nhưng đấy chỉ là ảo tưởng và chẳng bao lâu sau đã chị chính Khrushchev xua tan và sau khi ông ta ra đi thì lại bị bộ máy của Brezhnev và toàn bộ lịch sử Liên Xô - mà tất cả chúng ta đều biết – xóa bỏ” – Podrabinek nói.
Theo Podrabinek, quá trình phi Stalin hóa của Khrushchev “không nhắm tới mục tiêu cao hơn: lên án của chủ nghĩa xã hội. Và hiện nay chính quyền không nghĩ rằng cần phải chỉ trích nó vì theo tôi hiểu, người ta đang tính đến việc quay trở lại với những giá trị của chế độ Xô Viết”, - nhà hoạt động nhân quyền này nói.
Đồng thời, Alexander Podrabinek cũng nhấn mạnh rằng không phải chính quyền mà công dân nên tiến hành quá trình phi Stalin hóa, và rộng hơn – phi cộng sản hóa. “Chí ít thì xã hội cũng cần chuẩn bị nền tảng cho những quyết định quan trọng về mặt pháp lý đối với vấn đề này. Và bầu không khí tự do sẽ rất có lợi cho công việc này. Nhưng, đáng tiếc là vấn đề không được giải quyết trong một vài tháng và ngay cả nhiều năm, phải là quá trình dài hơi hơn thì mới có thể phi cộng sản hóa được nước Nga. Nhưng chuyện này đã không xảy ra. Giai đoạn tự do trong những năm 1990 là quá ngắn, sau đó thì bắt đầu quay lại như cũ” - ông nói.
Tổng kết lại, Alexander Podrabinek nói: “Tôi nghĩ rằng Stalin và chủ nghĩa cộng sản không có tương lai. Nhưng tôi nghĩ rằng chính quyền Nga hiện nay đang cần những công cụ được sử dụng, cả trong những năm tồi tệ nhất dưới thời Stalin, và đang được sử dụng thành công không ít thì nhiều. Hầu như ngày nào chúng ta cũng thấy bằng chứng về sự quay lại của những vụ đàn áp chính trị, đấy là khi người ta bị kết án vì những lời vu khống hay những lời phát biểu trên mạng Internet, theo điều 282 “kích động sự bất hòa trong xã hội”.v..v. Tức là điều 58 thời kì Stalin, còn điều 70 và 190 của những giai đoạn sau này cũng không mất mà được thay bằng những điều khác của bộ Luật hình sự, nếu cần thì vụ đàn áp chính trị nào cũng có thể gán ghép được hết. Do đó, dự đoán của tôi là khá đen tối, bởi vì tất nhiên có thể nói rằng tất cả chúng ta đều hi vọng rằng tự do và dân chủ sẽ đơm hoa kết trái, nhưng hiện nay chúng ta đang thấy chuyển động theo hướng ngược lại”, - Alexander Podrabinek kết luận.
Nguồn http://inosmi.ru/social/20160225/235533718.html
Đã đăng trên Việt Nam Thời Báo
No comments:
Post a Comment