Phạm
Nguyên Trường dịch
Richard J. Evans, nhà sử học
ở Cambridge, trong tác phẩm viết về lịch sử của Đế Chế III (Đức quốc xã – ND)
trích lời của Bộ trưởng tuyên truyền và giáo dục của chế độ, Joseph Goebbels.
“Làm cho dân chúng hòa giải, không ít thì nhiều, với chế độ ta; đưa họ vào vị
trí trung lập đối với chúng là chưa đủ”, kẻ mị dân này đã nói như thế vào năm
1933. “Chúng ta muốn cải tạo người dân cho đến khi họ trở thành nghiện chúng ta”.
Phải nói to và rõ ràng trước
rằng nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản không phải
là Đế chế III. Nhưng hoạt động tuyên truyền, thuyết phục, và quyền lực thường
là đặc điểm chung, xuyên suốt của các hệ thống, dù những hoạt động này có khác
nhau đến mức nào. Làm cho người dân đi từ thái độ trung lập đến nghiện vẫn luôn
được các cán bộ tuyên truyền ở Bắc Kinh ghi nhớ. Và nó đặt ra một số câu hỏi
khó chịu về các cách hành xử với quyền lực mà chúng ta đang thấy ở những nhà
lãnh đạo chủ chốt của Trung Quốc.
Nói rộng ra, có thể khẳng định
rằng khế ước xã hội trong giai đoạn cuối thời Giang [Trạch Dân] và trong suốt giai
đoạn Hồ [Cẩm Đào] ở Trung Quốc cho phép người dân giữ thái độ trung lập đối với
Đảng và Nhà nước, chỉ cần họ không tích cực chống lại nó là được. Tôi nhớ, năm
1995, một đoàn viên Đoàn Thanh niên Cộng sản ở Nội Mông (hồi đó tôi sống ở đấy)
nói với tôi rằng không đồng ý và bất đồng với chế độ cầm quyền thì được, chỉ đừng
làm gì hết. Kiếm sống, kiếm tiền, kinh doanh – trong quá trình cải cách tất cả
không gian hoạt động mới đã được mở cửa. Tìm chọn lựa và làm kinh tế, tránh xa
chính trị là được.
Nhưng từ đầu những năm 2000
thái độ hoài nghi và căng thẳng đã gia tăng đáng kể. Những sự cố có đông người
tham gia và bất mãn xã hội nói chung gia tăng. Năm 2013, ngân sách chi cho an
ninh nội bộ là một con số khổng lồ: 111 tỷ USD, hơn ngân sách quốc phòng tới 5
tỷ USD. Hoài nghi và thiếu vắng các giá trị - được nhà văn Lưu Hiểu Ba, giải
Nobel Hòa bình nói tới - đã dẫn đến xã hội mà học giả Yu Jianrong mô tả là xã hội
thống trị bởi “cơn thịnh nộ bị dồn nén”. Nhân dân có thể không phải là những
người chống đối chế độ một cách quyết liệt, nhưng cũng không còn là trung lập nữa.
Trung Quốc đã trở thành cái mà cuốn sách xuất bản năm 2009 mô tả là một nơi “không
hạnh phúc”, mặc dù đã giàu có về mặt vật chất.
Với tất cả các lý do đó, xử
lý những người dân không yêu Đảng và chính phủ sẽ là phần thưởng to lớn cho một
nhà lãnh đạo mới, như Tập Cận Bình. Chỉ cần nhận được thêm một ít sự ủng hộ về
mặt tình cảm của “nhân dân” là chế độ và các nhà lãnh đạo của nó đã an toàn
hơn, và dễ sống hơn rồi. Giảm bớt ngân sách chi cho an ninh nội bộ là một trong
những tác dụng có thể đo đếm được, nhưng còn nhiều tác dụng khác. Đây chắc chắn
là một phần tư tưởng đằng sau các chiến dịch chống tham nhũng, trong khi chiến
dịch này trở thành nỗi sợ hãi và kinh hoàng cho nhiều cán bộ, thì lại vẫn được
dân chúng ủng hộ. Chống đối quyết liệt các nước láng giềng, như Nhật Bản và Việt
Nam, thì cũng thế. Trong khi về mặt ngoại giao, các lân bang sẽ đáp trả, nhưng
lại được người dân Trung Quốc ủng hộ. Người Trung Quốc, theo tôi biết, chưa bao
giờ phản đối các nhà lãnh đạo vì thái độ cứng rắn đối với Nhật Bản – thực tế là
hoàn toàn ngược lại.
Tập đã lợi dụng khá tốt tâm
lý quần chúng. Việc ông có làm cho ai đó “nghiện” Đảng hay không lại là vấn đề
khác, nhưng ông ta đã thuyết phục khá đông người có tình cảm nống ấm hơn đối với
Đảng và với chức năng và nhiệm vụ của Đảng hơn là thời Hồ [Cẩm Đào]. Có lẽ đơn
giản là Tập không có lựa chọn nào khác. Thái độ hoài nghi và phó mặc trong giai
đoạn cuối thời Hồ [Cẩm Đào] có nguy cơ đưa Trung Quốc đến trì trệ và tha hóa
ngang với thời Brezhnev ở Liên Xô. Đơn giản là không thể bền vững.
Nhưng đối với Đảng và đối với
thế giới bên ngoài Trung Quốc, quả thực là có một nguy cơ. Bất chấp những lời lẽ
đao to búa lớn hồi đầu những năm 2000 rằng Đảng đang lập lại trật tự trong bộ
máy quản lý và thiết lập các thiết chế mạnh hơn trong nội bộ Đảng (được gọi dân
chủ nội bộ), thậm chí ba năm sau khi Tập thể hiện phong cách dân túy, đường lối
chính trị được lòng dân vẫn có sức cuốn hút rất lớn, và khả năng của Đảng trong
việc xử lý nhà lãnh đạo đầy quyền lực và ngày càng tập quyền hơn tỏ ra là yếu đến
mức đáng lo ngại.
Đây là kịch bản hoàn toàn khả
thi. Trong năm năm, tới năm 2021, Tập đứng đầu một đất nước giàu hơn, mạnh hơn,
nhiều cải cách mà ông đưa ra đã thành công. Chế độ pháp trị được áp dụng, Đảng trong
sạch thêm, tăng trưởng ổn định, quyền sở hữu của tầng lớp trung lưu thành thị ổn
định, môi trường tự nhiên tốt và cuộc sống đầy màu hồng. Tập là nhà lãnh đạo đầy
sức mạnh, được lòng dân và có liên hệ trực tiếp với quần chúng. Mặc dù có những
hạn chế trong hiến pháp, trong kịch bản giả định của chúng tôi, không có lý do
chính trị nào để Tập không “lobby” dân chúng để ông ta tiếp tục nắm quyền. Nói
cho cùng, cũng như trong các chế độ dân chủ, tại sao lại không thử thay đổi khi
mọi sự đang tốt, và mọi người đều biết rằng có thể viết lại hiến pháp – hãy xem
Putin của nước Nga! Nếu tuyệt đại đa số người dân liên kết những điều tốt đẹp với
Tập chứ không phải với đảng của ông ta, thì khả năng “về hưu” của ông ta trong
2022-2023 sẽ không hợp lòng dân. Chính khách đầy sức mạnh (Tập đã thể hiện tất
cả các dấu hiệu của một chính khách như thế) nào có thể thực sự cưỡng lại cám dỗ
tiếp tục nắm quyền trong hoàn cảnh như thế?
Lúc này có lẽ Tập tự coi
mình và cũng được mọi người coi là người đầy tớ chân thành và trung thành của Đảng.
Nhưng quyền lực làm người ta thay đổi. Và trong năm năm nữa, ông ta cũng có thể
trở thành một người hoàn toàn khác. Vì vậy, đây là câu hỏi cực kỳ đơn giản. Mặc
cho tất cả sự đau khổ mà người ta phải chịu đựng dưới thời Mao và những bài học
kinh nghiệm về hệ thống tập trung trong tay một người duy nhất, năm 2015 Đảng Cộng
sản Trung Quốc thực sự đã có cơ cấu và thiết chế nhằm chống lại phong cách lãnh
đạo của Tập, không để ông ta tiếp tục nắm quyền sau năm 2022 và trở thành quyền lực tuyệt đối mới
hay chưa? Đáng lo là câu trả lời cho câu hỏi này cũng có thể là “không” – và đó
là tin xấu không chỉ cho người dân Trung Quốc, mà cho cả thế giới.
Kerry Brown là trưởng nhóm
nghiên cứu Trung Quốc của châu Âu, do Cộng đồng châu Âu thành lập và là cộng
tác viên của Chatham House ở London.
Ông là tác giả cuốn The New
Emperors (I.B. Tauris, 2014), viết về lãnh đạo của nước Trung Quốc hiện đại.
Đã đăng trên http://www.ijavn.org/2015/07/vntb-kerry-brown-trung-quoc-ang-quay.html
No comments:
Post a Comment