Hành trình tu luyện (5)

 

KHÔNG RA KHỎI NHÀ MÀ BIẾT VIỆC THIÊN HẠ

(Viết theo gợi ý của bạn Ngô Sỹ Thuyết) 

Có những câu trong Đạo Đức Kinh nghe qua như nghịch lý: Bất xuất hộ, tri thiên hạ. Bất khuy dũ, kiến thiên đạo. Kỳ xuất di viễn, kỳ tri di thiểu. Thị dĩ thánh nhân bất hành nhi tri, bất kiến nhi danh, bất vi nhi thành. (Chẳng ra khỏi cửa mà biết thiên hạ. Chẳng dòm qua cửa sổ mà thấy đạo Trời. Càng đi xa, sự hiểu biết càng ít. Cho nên thánh nhân chẳng đi mà biết, chẳng thấy mà hay, chẳng làm mà thành). 

Người xưa nói như thế không phải để bảo ta đóng cửa, cũng không phải khuyên lánh đời. Lời của Lão Tử chỉ cho ta một quy luật rất sâu: mọi hiện tượng bên ngoài, rốt cuộc, đều lặp lại cùng một bản chất ở bên trong con người. 

1. Vì sao “không ra khỏi cửa” vẫn biết thiên hạ? 

Từ ngàn xưa đến nay, cảnh đời đổi thay, triều đại thay đổi, công nghệ thay đổi, nhưng lòng người thì hầu như không đổi. Danh – lợi – tình vẫn là những sợi dây níu giữ con người vào vòng tranh đoạt. Kẻ mạnh thì dùng quyền lực áp đặt. Kẻ sĩ thiếu đạo thì chiều theo thời thế. Người dân thì sợ hãi, rồi thuận theo trật tự có sẵn. 

Tên gọi có thể khác, khẩu hiệu có thể thay, ngôn từ có thể mỹ miều hơn, nhưng tham – sân – si – chấp trước – sợ hãi thì đời nào cũng như nhau. 

Bởi vậy Lão Tử mới nói: “Kỳ xuất di viễn, kỳ tri di thiểu” – càng đi xa, càng biết ít. 

Không phải bảo ta đừng học, mà cảnh tỉnh rằng: hễ càng chạy theo hiện tượng, càng xa bản chất; càng trở vào nội tâm, càng gần chân lý. 

Người có tâm sáng chỉ cần nhìn một chuyện là hiểu muôn chuyện, vì họ thấy gốc của sự vật; còn người chạy theo sự vụ thì càng thấy nhiều càng rối, vì chỉ nhìn ngọn. 

2. Lịch sử đổi thay, nhưng bản chất quyền lực không đổi 

Thời nào cũng có người cầm quyền nhân danh “đạo lý”, “thiên mệnh”, “lợi ích chung” để thực hiện ý muốn của mình. Ngày xưa có “Thiên tử”, ngày nay có những mô hình và mỹ từ mới. Tên gọi thay đổi, nhưng bản chất thì không. 

Nếu nội tâm người lãnh đạo chưa trong sáng, thì: thuế má, luật lệ, nghĩa vụ… dễ trở thành dây trói, dù được khoác bằng danh nghĩa đẹp đẽ như “vì dân”, “vì bình đẳng”, “vì hòa bình”. 

Không phải vì chế độ nào tự nó xấu, mà vì lòng người chưa sáng, nên hình thức đổi thay mà khổ đau vẫn còn. 

3. Thánh nhân “không đi mà biết” – vì thấy gốc của mọi sự 

Lão Tử không nhắm vào chuyện chính trị. Người nói về tâm. Tâm còn vọng thì đời còn loạn. Tâm sáng thì thiên hạ tự sáng. 

Thánh nhân nhìn thấy: danh lợi là vô thường, quyền lực là hư ảo, tranh đoạt là vòng lặp vô tận, và mọi rối ren xã hội đều bắt đầu từ sự vô minh của con người. 

Cho nên thánh nhân không cần chạy theo thời cuộc, không cần “gom góp” kiến thức, không cần phải tỏ ra biết nhiều hay can thiệp mạnh mẽ. Khi tâm hòa vào Đạo, tri kiến tự hiển lộ. 

4. Thông tuệ lớn nhất là đứng ngoài vòng lặp của lịch sử 

Lịch sử xoay quanh những vòng lặp quen thuộc: tham muốn của kẻ cầm quyền, nỗi sợ của người dân, sự thỏa hiệp của trí thức. 

Thấu rõ những điều ấy, ta hiểu lời Lão Tử: “Phản giả đạo chi động” – quay vào trong là động lực của Đạo. 

Không phải để rời bỏ cuộc đời, mà để không bị đời dắt đi. Không phải để phê phán ai, mà để không bị mê bởi ngọn sóng của thế gian. 

5. Thực hành 

Khi hiểu rằng người đời phần lớn chỉ quanh quẩn trong chiếc vòng danh – lợi – tình – quyền lực, ta sẽ tự nhiên bớt lời. Không phải ép mình tu khẩu, mà vì nhận ra rằng: chuyện thế gian, xét cho cùng, chỉ là những biến tấu khác nhau của cùng một bản chất. 

Tên gọi đổi thay, địa điểm khác đi, nhưng nội dung hầu như giống nhau — có gì đáng để phô diễn hay tranh luận hơn thua? 

Lúc còn trẻ, ta cần kiến thức để làm nghề; cần thông tin để giao tiếp, để “có chuyện nói” lúc trà dư tửu hậu. Nhưng đến một tuổi nào đó, ta thấy rằng: những thứ “để biết về” trở nên thừa. Điều cần hơn là những điều để ‘biết và trở thành’ — tức là những cuốn sách giúp ta tu tâm, thấy rõ mình, học cách buông bỏ, và từng bước trở về với sự an tĩnh vốn có. 

Tương tự, rồi cũng đến lúc nhận ra mạng xã hội chủ yếu mang lại những thông tin nhiễu loạn và thừa, không giúp tâm an. Tự nhiên ta bớt xem, bớt chen vào. Không phải cố gắng buông, mà vì lòng mình đã muốn yên tĩnh và thanh thản. 

Kết 

“Chẳng ra khỏi cửa mà biết thiên hạ” không phải là lời tiên tri về thời cuộc, mà là lời dạy về tu tâm. Muốn hiểu thế gian — hãy soi lại lòng mình. Muốn thấy Đạo Trời — hãy lặng tâm mà nhìn. Vì khi thấy được gốc, thì mọi thứ tự sáng. Khi thấy rõ tâm mình, thì thiên hạ tự hiển lộ. 

Thánh nhân không cần đi nhiều, không cần xem nhiều, không cần nhặt nhạnh tri thức. Chỉ cần tâm sáng là đủ để thấu hiểu mọi sự trên đời.