James Stavridis (Foreign Policy, Mỹ)
Phạm Nguyên Trường dịch
Những
nhà văn vĩ đại của đất nước này cho thấy bối cảnh của thái độ hung hăng của Nga
tốt hơn so với bất kỳ cuộc họp báo nào.
Bạn muốn thực sự hiểu những
chuyện đang diễn ra ở Nga? Hãy vất ngay những bản báo cáo chứa đầy ngôn từ thời
Chiến tranh Lạnh của CIA đi. Hãy quên đi những tin tức mà NSA bắt được hay những
bức ảnh do vệ tinh gián điệp chụp được. Và vất vào sọt rác những bài phân tích
đầy những thuật ngữ mang tính hàn lâm trong những tờ tạp chí chuyên về khoa
chính trị học.
Thay vào đó, xin hãy trở lại
với mỏ vàng văn chương giàu có nhất trong thế giới phương Tây: tiểu thuyết và
thơ Nga. Xin hãy đọc Gogol, Dostoyevsky, Turgenev, Pushkin, Lermontov, Tolstoy,
Solzhenitsyn và Bulgakov. Bạn sẽ thực sự hiểu được cách nghĩ của người Nga. Mà
tất cả đều chẳng phải là tài liệu bí mật gì hết.
Xin bắt đầu với kiệt tác Những Linh Hồn Chết của Nikolai Gogol, xuất
bản năm 1842. Đây là tác phẩm hài hước đen nhất trong số những tác phẩm hài hước
đen từng được xuất bản, kể câu chuyện một doanh nhân bí ẩn đi khắp vùng nông
thôn Nga và “mua linh hồn” (tức là, gỡ gánh nặng thuế khóa cho các địa chủ). Đấy
là một cơ cấu phi lý và nhiệm vụ của cuốn tiểu thuyết là trình bày bức biếm họa
về xã hội của những điền chủ bị rối loạn chức năng và cuối cùng đã bị cuộc cách
mạng năm 1917 lật đổ. Nó nói cho chúng ta biết rằng người Nga coi thế giới là một
cái gì đó có vẻ vô lý và mâu thuẫn, và cho rằng hệ thống giá trị nhân văn phổ quát
khó mà giành được chiến thắng. Ở một nước mà nhà lãnh đạo có thể hùng dũng bước
trên vũ đài quốc tế mà không mặc áo sơ mi, chơi với một con hổ Siberia đã được
thuần dưỡng và bay trên một chiếc máy bay mini để săn cò thì phi lý có sức hấp
dẫn nhất định. Những Linh Hồn Chết
cho thấy thái độ hoài nghi và yếm thế nhất trong tâm hồn con người và kết thúc cũng
như thế, đột ngột ở ngay giữa câu - tín hiệu về sự bất lực trong việc dự đoán
tương lai.
Người Nga sẽ chiến đấu như
thế nào và đi theo các nhà lãnh đạo nào? Bạn muốn tìm hiểu lòng yêu nước của họ?
Xin mời đọc Lev Tolstoy. Cuốn tiểu thuyết-sử thi Chiến Tranh và Hòa Bình, xuất bản năm 1869, cho chúng ta thấy người
Nga nghĩ như thế nào về khả năng chiến đấu của mình, và soi sáng chủ nghĩa ái
quốc sâu thẳm, đang trở thành nhiên liệu cho những xu hướng dân tộc chủ nghĩa
hiện nay. Tolstoy chỉ rõ rằng những vùng đất rộng lớn nhất thế giới thuộc chủ
quyền quốc gia, theo đúng nghĩa đen của từ này, là bất khả chiến bại, ngay cả đấy
là một thiên tài quân sự như Napoleon. Thành phố Moskva có thể bị thiêu rụi,
nhưng quân đội Nga sẽ không bao giờ đầu hàng. Tolstoy cũng làm mất giá lý thuyết
của thế kỷ XIX về những sự kiện của thế giới, từng được gọi là lý thuyết “siêu
nhân”, bằng cách khẳng định rằng những sự kiện này là sự va chạm của hàng ngàn
sự kiện nhỏ khi tiếp xúc với nhau. Và khi nói đến các nhà lãnh đạo, người Nga tung
con xúc xắc mang tầm vũ trụ: Khi thì họ có Ivan Khủng Khiếp, lần khác là Peter
Đại đế. Họ biết rằng cuối cùng thì con xúc xắc sẽ lại quay và một nhà lãnh đạo
mới sẽ xuất hiện. Tin tức không hay là sau Putin, tình hình có thể còn tệ hơn, vì
thái độ bài ngoại và chủ nghĩa dân tộc cực đoan đang ngày càng gia tăng. Khi
nhìn vào thế thượng phong của Putin, chúng ta phải nhớ rằng con xúc xắc sẽ lại quay.
Người Nga vẫn nhớ như thế.
Trong tác phẩm Tội ác và Trừng phạt, Fyodor Dostoyevsky
kể câu chuyện thể hiện cực kỳ rõ sự nhạy cảm của tâm hồn Nga. Nhân vật chính cảm
thấy lo lắng khi quyết định giết người, nhưng sau đó lại bị cảm giác tội lỗi ám
ảnh, và – được những người tốt xung quanh động viên - cuối cùng anh ta đã đầu thú.
Sau đó là quá trình thanh tẩy và cuối cùng được cứu chuộc. Nhân vật chính,
Raskolnikov, gợi ra trong lòng người đọc sự cảm thông. Đây là nhân vật đầy những
mâu thuẫn theo lối bi kịch, người đã phạm một tội ác man rợ, nhưng được cứu chuộc
nhờ đức tin và sự trừng phạt. Khó có thể thấy hình ảnh Putin trong nhân vật Raskolnikov,
có lẽ ở đây có mối liên hệ với sự cứu chuộc trong cuộc đời của Mikhail
Khodorkovsky, nhà tài phiệt này đã trở thành lãnh đạo của phe đối lập, bị bắt
giam và sau đó đã được tha. Giai đọan tiếp theo của đời ông này chắc chắn sẽ có
nhiều thú vị. Người Nga tin tưởng sâu sắc vào lòng nhân ái và chính nghĩa của
mình. Họ cũng công nhận rằng trên con đường dẫn đến công lý nhất định sẽ có những
sai lầm. Họ tin vào cả tội ác lẫn trừng phạt theo nghĩa đen của những từ này.
Bạn nghĩ rằng người Nga suy
sụp vì lệnh trừng phạt ư? Xin hãy đọc cuốn tiểu thuyết Một ngày trong đời của Ivan Denisovich (xuất bản năm 1962) của
Alexander Solzhenitsyn, một người bất đồng chính kiến thì sẽ rõ. Nhân vật
chính, một người tù bị giam ở Siberia, có hàng trăm cách để vượt qua cảnh tù đầy:
đối phó với những trò tham nhũng vặt, cười cợt trước các khó khăn, đôi khi còn
thể hiện những khả năng mạnh mẽ trong việc vượt qua nghịch cảnh. Tương tự như
Denisovich, người Nga sẽ tìm được niềm vui đầy mỉa mai trong việc khắc phục những
khó khăn của các biện pháp trừng phạt. Và chúng ta không nên đặt quá nhiều niềm
tin vào khả năng đánh gục ý chí của họ bằng việc áp đặt những biện pháp trừng
phạt kinh tế.
Nếu bạn muốn đọc tác phẩm hiện
đại hơn, xin mời đọc cuốn Chiến tranh
của Arkady Babchenko. Đây là cuốn hồi ký của một người lính bình thường, còn sự
kiện thì xảy ra ở Chechnya trong giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc chiến tranh
những năm 1990, do quân đội Nga tiến hành nhằm chống lại những người nổi loạn ở
đó. Đây là cuộc chiến chống du kích bị lộn ngược – người Nga không tìm cách
giành lấy trái tim và khối óc của dân chúng; chỉ cần cho mỗi người một viên đạn
là được. Cuốn sách này cho ta thấy tâm trạng của những người lính được đưa tới
Ukraine – đấy là lý do vì sao các đơn vị đặc biệt, gọi là Spetsnaz, chứ không phải
là quân thường trực thường vượt qua biên giới hai nước. Cuốn sách này cho ta biết
nhiều chuyện về chiến thuật của quân đội Nga. Người Nga đã học được từ những
sai lầm của họ ở Chechnya và Afghanistan, và cũng rút ra được nhiều bài học từ
cuộc chiến gọi là hybrid hiện nay. Ở Ukraine, họ đang sử dụng các phương tiện
truyền thông xã hội, truyền thông mang tính chiến lược, các đoàn xe nhân đạo, kỹ
thuật du kích và sự vượt trội trên không gian mạng, tất cả đều là kinh nghiệm từ
cuộc chiến ở Chechnya.
Và cuối cùng, muốn tìm hiểu
quan điểm của người di cư Nga, xin mời đọc tác phẩm tuyệt vời Absurdistan (tạm dịch: Vùng đất phi lý)
của Gary Shteyngart, một nhà văn gốc Nga. Tác phẩm này mô tả không gian hậu Xô Viết
chính xác hơn bất kỳ tác phẩm người thật việc thật nào khác. Câu chuyện diễn ra
ở Moskva và Azerbaijan đã được che đậy chút đỉnh (đây là nước cộng hòa thuộc
Liên Xô cũ, nếu bạn đã quên). Tác giả cho ta thấy bức chân dung của “chủ nghĩa
tư bản” Nga, với khá nhiều “hài hước đen”. Nó làm người ta nhớ lại tác phẩm Nghệ
nhân và Margarita của Mikhail Bulgakov, một cuốn tiểu thuyết hiện thực huyền
ảo, xuất bản vào những năm 1930. Cả hai tác phẩm đều cho thấy rằng người Nga có
thể sống hạnh phúc trong thế giới, nơi tất cả mọi thứ đều ở tình trạng lộn chân
lên đầu.
Do Nga ngày càng tự cô lập với
châu Âu và phương Tây vì nhiều vấn đề, từ sáp nhập Crimea đến bỏ tù băng nhạc
Pussy Riot và cách đối xử với người đồng tính, nước này sẽ ngày càng phủ nhận
các “chuẩn mực” của phương Tây và trở thành “khác” – như trước đây họ đã từng
là. Tất cả những điều này cho chúng ta biết gì tiến trình của những sự kiện
đang diễn ra trong thời hiện tại?
Người Nga đã đúng khi tự coi
mình là người thừa kế một cái gì đó to lớn hơn chứ không chỉ là thừa kế một một
đất nước rộng lớn - họ cho rằng bà Mẹ Nga là kho tàng của những triết lý sâu sắc
và đầy sức mạnh, được phản ánh qua một nền văn chương rực rỡ và đầy sức sống. Họ
là những người có sức chịu đựng không thể tưởng tượng nổi và thể hiện niềm vui quái
gở khi chứng minh được rằng họ có thể vượt qua bất cứ khó khăn nào.
Quân đội Nga, nói chung vẫn
là lính nghĩa vụ và là công cụ bạo lực, có thể rất khéo léo và khôn ngoan trong
chiến đấu, đang thử và đang áp dụng những kỹ thuật chiến đấu mới như chúng ta
thấy ở Ukraine. Người Nga không tin vào các liên minh, họ có thái độ bài ngoại
và chủ nghĩa dân tộc và thường tỏ ra nghi ngờ về động cơ của tất cả những người
khác. Họ cho rằng các thế lực đen tối đang liên minh để chống lại họ và họ sẽ
tiếp tục sử dụng những công cụ truyền thống – một kho hài hước đen, sức chịu đựng
phi thường trước nghịch cảnh và chiến thuật thông minh để có thể sống qua ngày.
Họ là bậc thầy ngay cả khi chỉ có những quân bài kém.
Các nhà lãnh đạo của Nga thì
sao? Trong kiệt tác Anh em nhà Karamazov,
Dostoyevsky nói về một nhân vật chính: “Sự tức giận đã ăn sâu bén rễ vào trái
tim chàng trai trẻ, một trái tim có thể có nhiều điều tốt đẹp”. Đây là viết về
Putin thời trẻ? Có lẽ thế. Chắc chắn là, tỷ lệ tín nhiệm Tổng thống Nga cao như
thế có một phần là do sự cảm thông, có xuất xứ từ chủ nghĩa dân tộc, Chính thống
giáo, từ quan điểm cho rằng cuộc đời là vô thường và sức mạnh cứu chuộc của hài
hước đen - tất cả đều có trong văn học Nga. Đó là tín hiệu tốt đối với Vladimir
Putin.
Tất nhiên là, chúng ta có thể
tìm hiểu về nước Nga qua các nguồn truyền thống phi hư cấu và những bài phân
tích như lịch sử, tiểu sử, hồi ký, chính trị học và kinh tế quốc tế. Nhưng văn
học mới giúp ta hiểu đúng. Nếu bạn muốn tìm hiểu tâm hồn người Nga, xin hãy nhớ
rằng không có nền văn hóa nào lại đánh giá những nhà văn của nó cao hơn là Nga.
Mỗi người Nga đều có thể trích dẫn - và thường xuyên trích dẫn - Pushkin,
Tolstoy và Gogol; trong khi bạn khó có thể thấy một người Mỹ bình thường trích
dẫn được một câu của Whitman, của Hemingway, hay Toni Morrison. Hàng ngày Putin
có đọc hay không (một số người nói rằng ông thích Dostoyevsky và Tolstoy) thì văn
học Nga vẫn định hình thế giới quan của ông ta và soi sáng những quyết định của
điện Kremlin. Có lẽ không cần bắt đầu bằng cuốn Chiến tranh và Hòa bình (tác phẩm này khá dài), nhưng xin hãy chọn
lấy một cuốn tiểu thuyết và bắt đầu đọc.
Nguồn https://foreignpolicy.com/2015/06/02/what-russian-literature-tells-us-about-vladimir-putins-world/
Đã đăng trên http://www.ijavn.org/2015/06/vntb-nen-van-hoc-nga-co-noi-gi-voi.html
No comments:
Post a Comment