Qui ước đạo đức của các dịch giả Mĩ

Phạm Nguyên Trường dịch

Chúng tôi, thành viên Hiệp hội dịch thuật Mĩ coi những điều sau đây là trách nhiệm đạo đức và nghề nghiệp của chúng tôi

1. Chuyển tải ý nghĩa [lời nói/văn bản] từ người/nền văn hóa này sang người/nền văn hóa khác một cách trung thực, chính xác và khách quan;
2. Giữ bí mật tất cả những thông tin bí mật và/hoặc chỉ có chúng tôi mới được biết trong quá trình làm việc của chúng tôi;
3. Thể hiện trình độ, khả năng và trách nhiệm một cách trung thực và luôn luôn làm việc trong khuôn khổ của chúng;
4. Tăng cường năng lực mỗi khi có cơ hội thông qua việc học suốt đời ngôn ngữ, lĩnh vực mà mình dịch và rèn luyện tay nghề;
5. Hành động theo tinh thần đồng đội bằng cách chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm;
6. Xác định trước bằng thoả thuận, và tuân thủ những điều khoản của tất cả những vụ giao dịch giữa chúng tôi với nhau và với những người khác;
7. Đòi hỏi và cung cấp [cho xã hội] sự công nhận xứng đáng với công việc của chúng ta, và thù lao phù hợp với khả năng của chúng ta; và
8. Nỗ lực giải quyết những tranh chấp phát sinh trong hoạt động nghể nghiệp của chúng ta theo tinh thần tin cậy lẫn nhau, nhớ rằng không tuân thủ những nguyên tắc này có thể gây tổn hại cho chính chúng ta, cho các thành viên của chúng ta, cho Hiệp hội, hoặc cho những người mà chúng ta phục vụ.

Đã được ban giám đốc Hiệp hội dịch thuật Mĩ thông qua tháng 10 năm 2010.

Nguồn http://www.atanet.org/certification/online_ethics_code.php

Bình luận về Qui ước đạo đức của các dịch giả Mĩ

Người viết muốn bài bình luận này trở thành một tài liệu sống động, đưa ra lời giải thích sâu sắc và những ví dụ thể hiện kinh nghiệm chung của chúng ta. Chúng ta mường tượng một khuôn khổ mà các thành viên sẽ đóng góp những ví dụ trong thời gian Qui ước được đưa vào thực tiễn, giúp chúng ta hiểu biết sâu sắc hơn về những ảnh hưởng của hành vi của chúng ta đối với mình, với người, và với toàn ngành dịch thuật nói chung.

Chúng tôi, thành viên Hiệp hội dịch thuật Mĩ, coi những điều sau đây là trách nhiệm đạo đức và nghề nghiệp của chúng tôi

1. Chuyển tải ý nghĩa [lời nói/văn bản] từ người/nền văn hóa này sang người/nền văn hóa khác một cách trung thực, chính xác và khách quan.;

Tính toàn vẹn của ngôn ngữ là cốt lõi của công việc mà những người phiên/biên dịch làm. Biên/phiên dịch một cách trung thực, chính xác và vô tư chuyển tải thông điệp mà tác giả hoặc người nói muốn với tác động tương tự về mặt cảm xúc đối với độc giả/thính giả. Không thể giữ được sự toàn vẹn của ngôn ngữ khi dịch từng từ [word-for-word] từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích. Tính toàn vẹn của ngôn ngữ ngụ ý rằng trong thông điệp đích không được thêm hoặc bớt đi bất cứ thứ gì.

● Ở mức độ đơn giản nhất, một phiên dịch/biên dịch thành thạo khi gặp thành ngữ, ví dụ “mù như một con dơi” sẽ sử dụng một thành ngữ truyền tải cùng ý nghĩa, phạm vi từ vựng và tác động chứ không phải là dịch từng từ một.

● Những thuật ngữ văn hóa đặc thù, ví dụ như thủ tục tố tụng tư pháp mà trong ngôn ngữ đích không có thì không được mở rộng để có thể đưa vào đấy một lời giải thích dài dòng và không được bỏ đi. Người biên/phiên dịch phải đưa ra một thuật ngữ thích hợp theo tính chất và mục đích của tài liệu hoặc thủ tục.

●  Đôi khi chú thích là giải pháp tốt nhất cho một thuật ngữ chưa thể giải quyết được .

Biên/phiên một cách vô tư đòi hỏi người biên/phiên dịch phải có thái độ trung lập.

● Trong hầu hết các trường hợp, người biên/phiên dịch lấy ngôn ngữ Mĩ, trung tính về mặt giới tính trùm lên ngôn ngữ mà bản chất là gia trưởng là không phù hợp.

● “Làm cho thanh” những từ ngữ thô tục trong ngôn ngữ đích cũng là hành động không phù hợp.

2. Giữ bí mật tất cả những thông tin bí mật và/hoặc chỉ có chúng tôi mới được biết trong quá trình làm việc của chúng tôi;

Khách hàng kì vọng rằng thông tin của họ sẽ được giữ tuyệt mật. Trong đó có thông tin được chuyển tải trong bản dịch hoặc trong quá trình dịch miệng, cũng như chính sự kiện biên/phiên dịch đó. Điều này được áp dụng ngay cả đối với những tài liệu đã xuất bản.

Không cần nói rằng các biên/phiên dịch phải tuân thủ tất cả các đạo luật và qui định hiện hành liên quan đến bảo mật của quốc gia, liên bang hoặc quốc tế (ví dụ, HIPAA trong lĩnh vực y tế).

Một số thông tin rõ ràng là nhạy cảm và bí mật, ví dụ, thông tin chứa trong tài liệu cá nhân, báo cáo tài chính và thủ tục tố tụng ở tòa án. Nhưng không phải lúc nào cũng rõ ràng như thế.

● Xin xem xét trường hợp một công ty cần dịch tài liệu tiếp thị đã được công bố nhằm giúp cân nhắc về khả năng thâm nhập vào thị trường mới và có tính cạnh tranh. Nếu đối thủ biết rằng tài liệu này đang được dịch thì họ sẽ hiểu rằng công ty này chuẩn bị cạnh tranh trên thị trường đó.

● Hay trường hợp công tố viên nghe lỏm được các thông dịch viên vui vẻ trao đổi về sự kiện là tòa án chỉ còn hai nhân chứng của bên bị và họ sẽ làm xong trong ngày đó. Có thể nhóm luật sư chưa muốn đưa ra nhân chứng. Và ngay cả nếu tin này đã công khai thì một người nào đó tình cờ nghe lỏm được hai thông dịch viên cũng có thể cho rằng họ đã làm lộ bí mật.

Đôi khi phiên/biên dịch có thể báo cáo hoặc tham khảo ý kiến đồng nghiệp hoặc người có kinh nghiệm hơn.

● Ví dụ, ngay cả người dịch có kinh nghiệm cũng có thể nhờ các đồng nghiệp giải thích ý nghĩa của những câu phức tạp hoặc văn bản dường như không rõ nghĩa.

● Hoặc người dịch báo cáo với đồng nghiệp hoặc người giám sát sau một ngày dịch miệng căng thẳng.

● Hoặc ý kiến phản hồi trong những hoàn cảnh cụ thể có thể có ích cho người phiên/biên dịch.

Khi tham khảo ý kiến đồng nghiệp, người phiên/biên dịch phải trình bày rõ bối cảnh nhằm thể hiện vấn đề nào đang còn trong vòng hạn chế và che giấu thông tin để không có thông tin bí mật nào bị tiết lộ.

3. Thể hiện trình độ, khả năng và trách nhiệm một cách trung thực và luôn luôn làm việc trong khuôn khổ của chúng;

Sự thật trong quảng cáo được áp dụng cho các biên/phiên dịch viên chuyên nghiệp: sơ yếu lý lịch, các trang web, tờ rơi, danh thiếp và cách hành xử trong kinh doanh của chúng ta đều phải phản ánh chính xác chúng ta là ai và chúng ta thực sự có thể làm được gì, một cách thực tế và chuyên nghiệp.

● Ví dụ, một bản tóm tắt lí lịch của phiên/biên dịch liệt kê hơn 20 lĩnh vực chuyên môn và 50 khách hàng trong danh sách Fortune 500 là đáng ngờ. Phải bảo đảm rằng danh sách này phản ánh đúng chuyên môn và những mối quan hệ khách hàng có thật chứ không chỉ là hợp đồng một lần thông qua một đại lí với một khách hàng có thể gây ấn tượng. Cũng lưu ý rằng nếu bạn không xin phép sử dụng tên tuổi của họ thì khách hàng có thể coi danh sách này làm lộ bí mật.

Điều này áp dụng không chỉ đối với sơ yếu lý lịch hoặc đưa thêm ủy nhiệm thư vào chữ ký trên email: Hầu hết các chứng chỉ và ủy nhiệm thư đều có hướng dẫn cách sử dụng; phải tuân thủ nghiệm ngặt những hướng dẫn này.

● Ví dụ, chứng chỉ của ATA bao giờ cũng phải ghi rõ cặp ngôn ngữ và hướng của chứng chỉ (có lẽ là lĩnh vực dịch thuật – ND).

Biên/ phiên dịch viên từ chối nhiệm vụ vượt quá trình độ chuyên môn hay năng lực của họ.

● Ví dụ, dịch giả chuyên về phần mềm có thể không đủ sức dịch tài liệu pháp lí.

● Hoặc kinh nghiệm dịch của một người chuyên dịch cho các hội nghị ngoại giao có thể không đủ, họ không thể dịch tài liệu y tế.

Kí hợp đồng với đồng nghiệp nhằm hoàn thành công việc đúng thời hạn - hoặc vì bất kỳ lý do nào khác - là không thể chấp nhận được, nếu không có sự đồng ý của khách hàng.

4. Tăng cường năng lực mỗi khi có cơ hội thông qua việc học suốt đời ngôn ngữ, lĩnh vực mà mình dịch và rèn luyện tay nghề;

Trước sự thay đổi thường xuyên trong ngôn ngữ, công nghệ và mô hình kinh doanh, người biên/phiên dịch chuyên nghiệp phải thường xuyên đến các nước nhằm củng cố hiểu biết về ngôn ngữ và sự nhạy cảm về văn hóa, tiếp tục học tập trong những lĩnh vực thuộc đề tài của mình, trong thực tiễn kinh doanh và các kỹ năng khác.

Học tập suốt đời là đòi hỏi không thể thiếu cho việc giữ được chứng chỉ

Chiến lược thường được áp dụng bao gồm:

● Tham gia các hội nghị, hội thảo (cả ngoài đời lẫn trên mạng)

● Tham gia các diễn đàn trên mạng

● Tận dụng cơ hội học trong những lĩnh vực chuyên môn

5. Hành động theo tinh thần đồng đội bằng cách chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm;

Người biên/phiên dịch chuyên nghiệp chia sẻ thông tin, cả không chính thức (ví dụ như liệt kê công việc) và chính thức hơn, tổ chức các cuộc hội thảo và tư vấn.

Các hoạt động bao gồm:

● Tham gia vào các diễn đàn trực tuyến và cộng đồng truyền thông xã hội,

● Tham gia các hoạt động tình nguyện (cho cả những tổ chức chuyên nghiệp và vì lí do nhân đạo),

● Viết báo và sách,

● Trình bày tại các hội nghị và hội thảo,

● Tư vấn

Mọi người đều được lợi từ việc chia sẻ như thế: học bằng cách dạy, hưởng thú vui khi tiếp xúc với mọi người, nhận thức về chuyên môn và khả năng của mình được nâng lên. Bên cạnh những thông tin có giá trị được chia sẻ, các hiệp hội và ngành dịch thuật được lợi từ tính chuyên nghiệp được thể hiện qua những chia sẻ như thế.

Hành động theo tinh thần đồng đội còn có nghĩa là hạn chế những ngôn từ mang tính tiêu cực khi nói về các đồng nghiệp.

●  Ví dụ, nếu một người phiên dịch ký hợp đồng hiệu đính tác phẩm của đồng nghiệp, người phiên dịch này nên hạn chế phê phán, chỉ đưa ra những bình luận khách quan, thực chất về công trình mà anh ta đang làm mà thôi.

6. Xác định trước bằng thoả thuận, và tuân thủ những điều khoản của tất cả những giao dịch giữa chúng ta với nhau và với những người khác;

Tốt nhất là sử dụng hợp đồng hoặc thỏa thuận khác để tránh hiểu lầm. Cả hai bên kí thỏa thuận đều phải chịu trách nhiệm.

Có một loạt các công cụ, từ email hoặc nói chuyện qua điện thoại cho đến hợp đồng chính thức được kiểm tra một cách đầy đủ về pháp lí. Dù sử dụng công cụ nào thì thỏa thuận cũng phải công bằng và chấp nhận được cho cả hai bên.

● Ví dụ, một người phiên dịch có thể nhận được cuộc gọi đi phiên dịch ngay lập tức cho một bệnh nhân trong phòng cấp cứu. Trong cuộc nói chuyện, tiền công được thỏa thuận và người dịch sẽ gửi ngay tin nhắn cho khách hàng để xác nhận. Cách làm như thế đáp ứng nhu cầu khẩn trương và tạo điều kiện cho người phiên dịch bảo vệ quyền lợi trong trường hợp có sự hiểu lầm về tiền công.

● Hoặc người biên dịch có thể nhận được một hợp đồng dài 10 trang từ một công ty dịch thuật với một số điều khoản, trong đó có nói khách hàng có quyền kiểm tra cơ sở của người dịch. Vì điều này làm lộ bí mật của những khách hàng khác, người dịch xóa toàn bộ câu đó và kí hợp đồng.

Không có hợp đồng mẫu duy nhất cho lĩnh vực biên/phiên dịch. Hợp đồng thường chứa các ngôn từ nói về phi cạnh tranh, tình trạng độc lập của người nhận dịch, chuyển giao sở hữu trí tuệ, hủy bỏ/không thực hiện hợp đồng và những cách làm hiệu quả khác. Thậm chí nếu những vấn đề này không được nói rõ trong thỏa thuận, thì những tập quán kinh doanh tốt nhất và công bằng nhất vẫn được áp dụng.

● Ví dụ, nhà thầu độc lập nài xin hoặc chấp nhận phi vụ kinh doanh trực tiếp qua giao tiếp thông qua công ty dịch thuật ngay cả khi không có điều khoản về không cạnh tranh nào được ký kết là không phù hợp. Người phiên/biên dịch độc lập thường có những hợp đồng mẫu để sử dụng với khách hàng không có hợp đồng hoặc thỏa thuận của chính họ để cho các phiên/biên dịch kí.

7. Đòi hỏi và cung cấp [cho xã hội] sự công nhận xứng đáng với công việc của chúng ta, và thù lao phù hợp với khả năng của chúng ta;

Công nhận xứng đáng có nghĩa là người dịch có thể tìm kiếm sự đền đáp cho công việc của. Ví dụ:

● Những người dịch văn học thường thương lượng để tên (và lí lịch) của họ được ghi trên trang tiêu đề và trang bìa của tác phẩm.

● Những người dịch báo cáo tài chính của công ty có thể yêu đưa tên của mình vào nhan đề báo cao.

● Tên người địa phương hóa phần mềm thường nằm trong danh sách những người lập trình.

● Những người hâm mộ bóng chày ở Seattle thường thấy các cầu thủ Nhật Bản yêu thích của họ đi cùng với thông dịch viên: Seattle Mariners đòi hỏi là tên thông dịch viên phải được báo chí nhắc tới.

Tất cả các người cung cấp dịch vụ về ngôn ngữ có quyền tự do đàm phán về tiền công, phù hợp với kinh nghiệm, kỹ năng và chất lượng dịch vụ của họ.

8. Nỗ lực giải quyết những tranh chấp phát sinh trong hoạt động nghể nghiệp của chúng ta theo tinh thần tin cậy lẫn nhau;

Hiệp hội dịch thuật Mĩ (ATA) không có quyền đối với những vấn đề kinh doanh (xem Chính sách không dính líu vào những tranh chấp thương mại, 2002) của các hội viên của mình. Các hội viên của ATA (cả các công ty lẫn cá nhân) có bất đồng với nhau được khuyến khích giải quyết các khác biệt như họ sẽ giải quyết bất kì tranh chấp trong lĩnh vực kinh doanh nào khác.

●  Ví dụ: Một công ty dịch thuật không chấp nhận chất lượng một bản dịch họ vừa nhận. Giải pháp khả dĩ: 1) người phiên dịch thừa nhận rằng bản dịch không đạt tiêu chuẩn và đồng ý dịch lại, 2) người phiên dịch và công ty đồng ý đưa bên thứ ba đánh giá và/hoặc hiệu đính tài liệu, hai bên cùng chịu chi phí.

● Ví dụ: ngày thanh toán hóa đơn đã đến và trôi qua và khách hàng không trả lời điện thoại và email. Nguòi dịch, sau khi làm theo những tập quán kinh doanh tốt nhất nhằm động viên người ta thanh toán có thể sử dụng những nguồn lực thường được các doanh nghiệp nhỏ sử dụng như công ty đòi nợ hoặc đưa ra tòa án.

Khiếu nại về hành vi bất hợp pháp của một thành viên khác của ATA có thể được trình cho Ủy ban Đạo đức của ATA. Tài liệu nói về thủ tục được đăng trên trang web của ATA và có thể nhận tại trụ sở ATA. Tài liệu này mô tả tổ chức của Ủy ban Đạo đức của ATA, và những bước nộp hồ sơ và xem xét khiếu nại, quyết định nếu vi phạm xảy ra, quy trình quyết định và kháng nghị hình phạt theo các qui định của ATA.

nhớ rằng không tuân thủ những nguyên tắc này có thể gây tổn hại cho chính chúng ta, cho các thành viên của chúng ta, cho Hiệp hội, hoặc cho những người mà chúng ta phục vụ.

Nguồn: https://www.atanet.org/governance/code_of_ethics_commentary.pdf